Krytyczne myślenie to umiejętność, która nabiera coraz większego znaczenia w dzisiejszym, dynamicznie zmieniającym się świecie. W obliczu globalnych wyzwań, takich jak zmiany klimatyczne, migracje, nierówności społeczne, ubóstwo czy głód, umiejętność ta staje się kluczowa. Komisja Europejska oraz polskie instytucje edukacyjne (ORE i MEN) uznają krytyczne myślenie za jedną z kluczowych kompetencji przyszłości, jak wskazuje Zintegrowana Strategia Umiejętności 2030. Krytyczne myślenie pozwala nie tylko na dokładną analizę problemów, ale również na podejmowanie świadomych działań zmierzających do ich rozwiązania. Psycholożka Paula Pilarska definiuje krytyczne myślenie jako ocenę napływających informacji, myśli i opinii, zarówno własnych, jak i cudzych.

Podkreśla, że ta umiejętność pomaga rozpoznawać i odrzucać błędne idee, minimalizować błędy wynikające z subiektywnej perspektywy oraz prowadzić do intelektualnej niezależności. Osoby potrafiące krytycznie myśleć są świadome swojego miejsca w świecie, rozumieją przyczyny i skutki zdarzeń oraz stają się aktywnymi obywatelami, gotowymi do działania na rzecz wspólnego dobra.

Krytyczne myślenie w edukacji

Edukacja odgrywa kluczową rolę w rozwijaniu umiejętności krytycznego myślenia u młodych ludzi. Szkoły powinny wspierać uczniów w poszukiwaniu rzetelnych informacji, analizie treści oraz wykorzystywaniu zdobytej wiedzy do podejmowania świadomych decyzji. W dobie dezinformacji, polaryzacji opinii, deep fake’ów i informacyjnych baniek, umiejętność krytycznego myślenia staje się niezbędna. Według raportu „Problem fake news w Polsce” (Kilian i in., 2019), 81% osób w wieku 15–24 lata czerpie informacje o świecie głównie z mediów społecznościowych, takich jak Facebook, Instagram czy TikTok. Te platformy, mimo że ułatwiają wymianę opinii i dostęp do informacji, często są źródłem dezinformacji.

Młodzi ludzie, którzy nie posiadają umiejętności krytycznego myślenia, mogą mieć trudności z odróżnieniem wartościowych treści od fałszywych informacji. Dlatego szkoły muszą kłaść duży nacisk na rozwijanie umiejętności analizy i interpretacji treści, aby uczniowie mogli świadomie poruszać się w świecie mediów i podejmować odpowiedzialne decyzje.

Jak rozwijać krytyczne myślenie?

Krytycznego myślenia można się nauczyć, choć nie jest to proces łatwy ani szybki. Jak podkreśla dr hab. Tomasz Grzyb z Uniwersytetu SWPS, krytyczne myślenie wymaga świadomego podejścia do rzeczywistości, a naturalnie jesteśmy predysponowani do reakcji emocjonalnych, a nie racjonalnych. Jednak krytycznie myślący człowiek dopuszcza do siebie myśl, że może być inaczej niż podpowiadają mu emocje. Jednym z kluczowych elementów rozwijania krytycznego myślenia jest zadawanie pytań.

Prof. DiYanni z New York University podkreśla, że krytyczne myślenie opiera się na ciągłym zadawaniu sobie pytań takich jak „Skąd wiem to, co wiem?” czy „Jakie mam dowody na to, co sądzę, że wiem?”. Ważne jest również, aby być otwartym na alternatywne poglądy, akceptować niuanse i wieloznaczności oraz ciągle się uczyć. Ćwiczenia takie jak analiza przypadków, debaty oraz projekty badawcze mogą pomóc w rozwijaniu krytycznego myślenia. Nauczyciele powinni zachęcać uczniów do samodzielnego myślenia, rozważania różnych perspektyw i podejmowania decyzji na podstawie rzetelnych dowodów.

Wyzwania w myśleniu krytycznym

Pomimo licznych zalet, rozwijanie krytycznego myślenia napotyka wiele przeszkód. Jednym z głównych wyzwań jest nasza naturalna skłonność do oszczędzania energii mózgowej, co prowadzi do myślenia automatycznego. Daniel Kahneman, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie ekonomii, wskazuje, że ludzie często polegają na szybkim i automatycznym Systemie 1, który działa bez wysiłku, zamiast na bardziej wymagającym intelektualnie Systemie 2, który wymaga skupienia i świadomego myślenia. Ponadto, myślenie krytyczne może być trudne z powodu emocji, które zniekształcają naszą percepcję rzeczywistości. Emocje mogą prowadzić do błędnych wniosków i osądów.

Aby temu przeciwdziałać, ważne jest rozwijanie samoświadomości i umiejętności regulowania własnych emocji. Prof. DiYanni podkreśla, że krytyczne myślenie wymaga uczciwości, elastyczności, wytrwałości, rozsądku, pracowitości i skupienia.

Krytyczne myślenie jako kompetencja XXI wieku

Współczesny świat stawia przed nami wyzwania, które wymagają nowoczesnych kompetencji. Krytyczne myślenie, obok kreatywności, komunikacji i współpracy (4K), jest jedną z kluczowych umiejętności XXI wieku. W życiu codziennym, zarówno w pracy, jak i w domu, umiejętność ta pozwala na lepsze zrozumienie siebie, swojego otoczenia i świata. Pracodawcy coraz częściej poszukują kandydatów, którzy potrafią krytycznie myśleć, ponieważ umiejętność ta przekłada się na lepsze podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów i innowacyjność. Krytyczne myślenie pozwala na rozpoznawanie błędnych argumentów, kwestionowanie uznanych autorytetów i tradycji oraz podejmowanie działań na podstawie faktów i logicznych argumentów.

W Polsce rośnie świadomość znaczenia krytycznego myślenia w edukacji. Instytut Krytycznego Myślenia oraz różne programy edukacyjne mają na celu rozwijanie tej kompetencji wśród uczniów, nauczycieli i rodziców. Krytyczne myślenie pomaga nie tylko w osiąganiu sukcesów zawodowych, ale również w budowaniu świadomego i aktywnego społeczeństwa.

Podsumowanie

Krytyczne myślenie to umiejętność, która nabiera coraz większego znaczenia w dzisiejszym świecie. Pozwala na dokładną analizę problemów, podejmowanie świadomych decyzji oraz rozwiązywanie skomplikowanych wyzwań. W edukacji, rozwijanie krytycznego myślenia jest kluczowe, aby przygotować młodych ludzi do życia w dynamicznie zmieniającym się świecie. Pomimo licznych wyzwań, takich jak naturalna skłonność do myślenia automatycznego czy wpływ emocji, krytycznego myślenia można się nauczyć. Zadawanie pytań, analiza przypadków, debaty oraz projekty badawcze mogą pomóc w rozwijaniu tej umiejętności.

Współczesny świat stawia przed nami wyzwania, które wymagają nowoczesnych kompetencji, takich jak krytyczne myślenie. Rozwijanie tej umiejętności jest kluczowe zarówno w życiu zawodowym, jak i osobistym, i pozwala na budowanie świadomego społeczeństwa gotowego do podejmowania działań na rzecz wspólnego dobra.